ئاسۆ وەهاب – كەلار
بۆ قسەكردن لەبارەی ئەو گرێ زمانییانەی سەرەوە، دەكرێت لەرووی مانای ماددی ومانای خەیاڵكراوەوە لێكیان بدەینەوە، بەوەی كە (و) ئەو پەیوەندییەیە كە بوارمان پێدەدات بۆ دەرخستنی ئەو ئیشكالییەتانەی كە پەیوەندییە جیاوازەكان دەیورووژێنن لە نێوان نووسین وئازاردا .
مۆرفیمی دووەم مانای ئەوە دەگەیەنێت كە روح وجەستە هەموو كات لەبەردەم ئەگەری تووشبوونن بە هەستێك كە توانای بەرگە گرتنیان نییە، ئەویش ئازارە، بۆیە بەباشی دەزانم جارێك لەرووی دەروونییەوە بڕوانینە ئازار، بۆ ئەم مەبەستە پێویست دەكات جیاكاری بكەین لەنێوان رەهەندی باتۆلۆژی(نەخۆشی) وشەكە، كە نەخۆشییە جەستەیی ودەروونی وعەقڵییەكان دەگرێتەوەو هەر هەموو ئازار بەرهەم دەهێنن، لەگەڵا ئەو زمانەی كە لە رێگەی شێوازو دەستەواژەی زمانی وئیقاعی وهارمۆنیای زمانییەوە لە هەر تێكستێكدا ئازار بەرهەم دەهێنن.
ئەگەر نووسین بەمانا ماددییەكەی وەرگرین، ئەوا ئەو سومبول وهێمایانە دەگرێتەوە كە بەقەڵەم یان هەر ئامێرێكی تر لەسەر پەڕە دادەنرێت، لێرەشدا دەكرێت بپرسین: ئەو پێویستییە هێماییە چییە كە تەنها قەڵەم دەتوانێت پڕی بكاتەوە .
ئایا پرۆسەی نووسین كردارێكی دوژمنكارانەی ئازار بەخش نییە؟ ئایا ئەو پەڕەیە دوو جار ئازار ناچێژێت ؟ جارێكیان لەبەر ئەوەی قەڵەمێك هەیەو جەستەی ئازار دەدات وجارێكیتریش لەبەر ئەوەی رەنگی رەش جەستەی سپی وپاكیژی پیس دەكات، ئایا ئەمە چێژ وەرگرتنێكی ساددی نییە كە پەیوەندی بە سومبولییەتی قەڵەمەوە هەیە وەكو دوژمنێك ؟
نووسەر، مرۆڤە – قەڵەمە هەر وەك گۆستاڤ فلۆبێر لە نامەیەكدا ئاماژەی پێدەكات، فلۆبێر دەڵێت:" من مرۆڤی – قەڵەمم، لە رێگەیەوە هەست دەكەم وبەهۆیەوەو بە پەیوەندی لەگەڵیدا زیاتر دەگونجێم، هەروەها زیاتر هەستی پێدەكەم".. زۆر جار ئەم نووسەرە – مرۆڤە – قەڵەمە بەخوازەی ئیرۆتیكی باسی كارەكانی دەكرد، پێی وابوو كە مرۆڤ دەبێت یان ژن هەڵبژێرێت یان نووسین، لێرەدا پرسیار ئەوەیە، ئایا دەكرێت ئەم مەسەلەیە پەیوەندی بە كردارێكی سێكسییەوە هەبێت بەقەد ئەوەی كە چێژ بەخشە، ئازار بەخش بێت، چونكە دەبێت تێبینی ئەوە بكەین كە لەكەلتووری كوردیدا وشەی قەڵەم ئاماژەیەكی سێكسی هەیە..ئایا لەنێوان قەڵەم وپەڕەدا هەمان ئەو مەرجانە نییە كە لەپرۆسەی هاوسەرگیریدا هەیە؟ ئایا هەمیشە قەڵەم رەنگی سپی وپاك وخاوێن وپاكیژی پەڕە ئەتك ناكات، دەبێت ئەوەش بزانین كە ئەم ئەتككردنەی جەستەی پەڕە بەبێدەنگییەكی كوشندەو بەبێ راپرسی بە پەڕە دەكرێت، پەڕە ئەو پانتاییە سپییە كە هەمیشە وەكو مەمكی ژنێك سەرچاوەی چێژ وەرگرتنی بەرامبەرە، هەروەها ئەو مەمكە ئازیزو پڕ خێرەیە كە بڕانەوە لێی ولەدەستدانی وەك مناڵا ئازار بەخشە، بۆیە هەمیشە بەپەنجەكانمان وبەئازارێكی زۆرەوە توند دەیگرین، تا لەدەستی نەدەین !؟
با بڕوانینە روویەكی تری ئەو مەسەلەیە، ئایا نووسین ئازار بەخشە یان نووسەر ئازار دەچێژێت؟
رووانین بۆ ئەزموونی جیهانی ئەو حەقیقەتەمان پێدەڵێت كە كەسێكی وەكو هۆڵدرلین(شاعیرێكی ئەڵمانییە، نیوەی تەمەنی لە بەندیخانەی قەڵای تۆبنگسن بردووەتە سەر) تا ئەو هەموو ئازار وئەشكەنجەیە نەچێشتبا ئەو تێكستانەی نەدەنووسی كە ئەمڕۆ بوونەتە سەرچاوەیەك بۆ نووسین لەبارەی نووسین وشێتێتی، لەم خاڵەشەوە ناكرێ جان جاك رۆسۆ فەرامۆش بكەین كە (دانپیانانەكان)ـی بەتێكستێكی تری نووسینەوەی ئازار دادەنرێت، رۆسۆ لە دوا ساڵەكانی تەمەنیدا تووشی نەخۆشییەكی كوشندە بوو هەمیشە ئازاری پێدەچێشت، لەپاڵ ئەمەشدا لە (نۆنبر) لەهەموو جیهان دابڕا بوو، هەر ئەم دووانەیە وا لە رۆسۆ دەكەن لە 1769 جارێكی تر دەست بداتەوە بە نووسینەوەی دانپیانانەكانی، لەم بارەیەوە لێكۆڵەری دەرونناس ئالان گرۆرچارد لەبارەی رۆسۆوە دەڵێت:" رۆسۆ بەهۆی نەخۆشی وئازارەوە نووسەرێكی گەورەبوو، بەهۆی ئەو دوانەوە بەردەوام بە شێوازە ناوازەو كەسایەتی خۆیەوە سەرسامان دەكات، لەراستیدا ئەو لە رێگەی ئەو خێوەی كە لە مەنفای نووسینەكانیدا بەندی كردبوو سەرسامی هەموومان دەكات ".
ئێستاش با سەرنجی ئەم گوزارشتانە بەین:-
" وەرە لێرەو لەم ژوورەدا دار چنارێ باڵا ئەكا/ لەباتی بەفر یا باران تەور بەسەریا دائەكا "*.
" وەرە ئەمشەو بم مرێنە/ تۆفانێ بەو تا بەیانی/ روحانەتم راوەشێنە/ وەرە ئەمشەو بم مرێنە/ گڕكانێ بە/ نەك هەر من ونامەكانم/ دوا قانوونی خۆشەویستیش بسووتێنە" .
" ئەمەوێ بمرم/ گەر ئەمری بمرە، بەڵام با مەزار/ ملیۆن گلێنەی پڕ خۆڵا وبەرد بێ/ با ئەمشەو مردن/ هەر وەك دەفەكەی دەروێش عەبدوڵڵا/ بێ نەواو زەرد بێت ".
" ئەبێ بمرم وئەفسوس كە ئەمشەو/ هێشتا تا كەمەر نوقمی گەڵا نیم/ رووبار دەنگی خۆی نابیستێ ومنیش/ هێشتا لە ئاهی خۆم دڵنیا نیم ".
بەبێ ئەوەی بچینەوە سەر باگراوەندی كەسێتی شاعیر** وئەو دۆخەی تیایدا ژیاوە با سەرنجی ئەم گوزارشتانە بەین، ئایا هەستی بەرایی هەر خوێنەرێك بۆ كام سنوور دەمانبات، ئایا بەكەنارەكانی ئازار وبانگهێشتكردن بۆ مەرگ گوزەر ناكەین؟ شاعیر لە شەودا بانگێشتی مەرگ ناكات بۆ ئەو جوگرافیایەی كە تیایدا سەربوردی ئازاری خۆی دەنووسێتەوە ؟
ئایا ئازار ئەو هاندەرە نییە كە پاڵا بە نووسەرەوە دەدات ئەتكی پاكیژی وسپێتی پەڕە بكات تا پەڕە دوای پەڕە رۆژمێری ئازارەكان بنووسێتەوە، بەردەوامیش بە كەنارەكانی مەرگدا پیاسە بكات .
مەگەر ( شەو – مردن – مەزار – خۆڵا – بەرد – ئاه – نەبیستن – خۆڵا – بەرد – رەش ) هەر هەموو یەكە پێكهێنەرەكانی كەشێكی مەرگ نیین كە تیایدا ئازار گەشتان دەبێت بەسەر جوگرافیای كتێبدا، بانگەوازەكردن بۆ مەرگ لە هەر تێكستێك بانگەوازە بۆ ئازارێك كە نووسەر پێوەی دەناڵێنێ وبۆ راگەیاندنیشی یەكەكانی نووسین پێوە ئازار دەدرێت .
دەرئەنجام مێژووی نووسینەوەی ئازار هەمان مێژووی ئازاری نووسینە، هەمیشە بەهێڵكی تەریبدا گوزەر بەكەنارەكانی مەرگدا دەكەن وبانگەوازی بێوچانی بۆ دەكەن .
* هەموو گوزارشتەكان شیعری (ئەبو بەكر عەلی)ن، لە نامیلكە شعرییەك بەناوی (ئەو شەوانەی لە پرچەكانت رەشترن) .
** مەبەست لە شاعیر، شاعیری شەهید (ئەبو بەكر عەلی)یە .
0 كۆمێنت:
إرسال تعليق