خوێندنەوەیەك بۆ ستراتیژیەتی ئاسایشی نەتەوەیی روسیا (2010 – 2020)
لە نێوان گەورەكاندا كات نەماوە بۆ گفتوگۆكردن‌و پاشگەزبوونەوە لەبارەی دابەشكردنی هەژموونی جیهانی بەسەر رووبەری شەترەنجی نێودەوڵەتی، هەمووان بڕیاریان لەبارەی روانین‌و پلانە ستراتیژییەكانی خۆیان داوە، ئەمەش لە پێناو مانەوەو بەهێزكردنی گەردوونی خۆیان لەماوەی دەیەی دووەمی سەدەی 21، پلانەكان هەموو ئاستە سیاسی‌و ئابووری‌و سەربازی‌و كۆمەڵایەتییەكانی گرتووەتەوە، كاتێك دەڵێن ئەو زلهێزانە بڕیاریان داوە مەبەست ئەوەیە ئەو پلانە ستراتیژییە نەتەوەیی‌و جیهانییە دانراون‌و بە شێوەیەكی نافەرەمی كاری لەسەر دەكرێت‌و لەگەڵا هەر پێشهاتێكدا هەمووار دەكرێتەوە، لەم بوارەدا ستراتیژییەتی ئاسایشی نەتەوەیی روسیای فیدراڵ بۆ ساڵانی 2011 تا 2020 ئامانجی قسەكردنی ئێمەیە ..
ئەم بەڵگەنامەیە (ستراتیژییەتە) لە 13/5/2009 دوای ئەوەی بە فەرەمی سەرۆكی روسیا دیمیتری مەدڤیدیڤ بە مەرسومێكی كۆماری لە 12/5/2009 واژووی كردووە، ناوەڕۆك‌و بەندەكانی بڵاوكرایەوە، ئەم بەڵگەنامەیە كۆپییەكی هەمواركراوو چاككراوی سیاسەتی نەتەوەیی روسیایە بۆ ساڵی 1997، زۆریك لە شارەزایان‌و پسپۆڕانی ستراتیژی‌و چاودێرە نێودەوڵتییەكان لەو بڕوایەدان كە ئەم بەڵگەنامەیە دووبارە داڕشتنەوەی چەمكی ئاسایشی نەتەوەیی روسیایە بۆ ساڵی 1997، ئەمەش وەك ئاماژەیەك بۆ بەردەوامبوونی سیاسەتی گشتی نێوان هەردوو ماوەی سەرۆكایەتی یەڵتسن تا پۆتین، ئەمە لە كاتێكدا كاركردن لەسەر دووبارە داڕشتنەوەی چەمكی نوێی ئاسایشی نەتەوەیی روسیا دوای دامەزراندنی دامەزرێنەری روسیای نوێ‌ فلادیمیر پۆتین هات وەك سكرتێری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی روسیا لە ساڵی 1999 .
یەكەمین كۆپی ئەم چەمكە نوێیە (بەڵگەنامەیە) لە 5/10/1999 بڵاوكراوەتەوە، بەڵام ئەوەی سەرنج راكێشە لە ئەوەیە ئەم بەڵگەنامەیە لە 2009 بەفەرەمی بڕیاری لەبارەوە دراوە، واتا پێش كۆتایی دەیەی یەكەمی سەردەی 21، بەم كارە روسیای ئەمڕۆ (روسیای پۆتین – مەدڤیدیڤ) پێشوەخت‌و بەشێوەیەكی فەرەمی هێڵە پانەكانی جموجوڵ‌و پلانە ستراتیژییە جیۆسیاسی‌و جیۆستراتیژییەكانی خۆی بۆ قۆناغی داهاتوو خستووەتەڕوو، كە بە بۆچوونی روسەكان بە قورسترین‌و ترسناكترین قۆناغ دادەنرێت، لەبەر ئەوەی روسیای فیدراڵ لەگەڵا سەرەتای سەدەی نوێ‌‌و بەشێوەیەكی راگەیندراو بڕیاری كێشانی نەخشەی نفوزی نەتەوەیی‌و جیهانی خۆی داوە، بۆ دووبارە بونیادنانەوەی پێگەی جیۆسیاسی جیهانی خۆی دوای ئەوەی بە روخانی یەكێتیی سۆڤێتی جاران لە ساڵانی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو ئەو پێگەیەی لە دەستدا، كەلە بەرامبەریشدا زلهێزەكانی تر هەلەكەیان قۆستەوە بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەتایبەت چین‌و ئەمریكا .
وتەبێژی فەرەمی بەناوی كریملینەوە رایگەیاندووە:" سەرۆكی وڵات بە فەرەمی واژووی لەسەر ستراتیژییەتی ئاسایشی نەتەوەیی روسیا تا ساڵی 2020 كردووە، ئەمەش لە پێناو یەكخستنی تواناو هەوڵەكانی هەموو دامودەزگاكانی جێبەجێكردنی فیدراڵی روسیا بە باشی ئەركەكانیان راپەڕێنن، ستراتیژییەتی نوێ‌ پشتی بە بنەمای بەدوای یەكدا هاتنی دەسەڵاتی دەوڵەت لە بواری ئاسایشدا بەستووە، هەروەها ئەولەویاتی سیستەمی نەتەوەیی روسیای فیدراڵی لەبەرچاو گرتووە، بە تایبەت بیرۆكەی پەرەپێدانی روسیا لە رووی ئابووری‌و كۆمەڵایەتییەوە، هاوكات چەند بنەمایەكی تایبەتی بە پەرەپێدانی روسیاو پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی خستووەتەڕوو .
وەك وتمان بەڵگەنامەكە چەند هێڵكی پان‌و كۆمەڵە بەندێكی داناوە تا ببنە چوارچێوەی گشتی جموجۆڵە ستراتیژییەكانی دەوڵەتی روسیا لە قۆناغی ئایندەدا، روانینێكی راڤەكارانە بۆ پەیكەری گشتی ئەم ستراتیژییەتە، ترسی روسیا دەخاتەڕوو لەبارەی رووبەری شەترەنجی نێودەوڵەتی بەشێوەیەكی گشتی‌و ئۆراسیا بە تایبەتی، ئەمەش بەهۆی زیادبوونی رووبەڕووبوونووە نێودەوڵەتییەكان لە پێناو هەژموونی جیۆسیاسی‌و جیۆستراتیژیی، هاوكات وەڵامدانەوەیەكی بۆ ئەو گرەوە سیاسی‌و سەربازی‌و ئابووریانەیە كە رۆژ دوای رۆژ لە برەوسەندندایە .
هەروەها بەڵگەنامەكە بە وردی ئەو دڵەڕاوكێ جیۆسیاسی‌و جیۆستراتیژیانە دەخاتەڕوو كە بەردەوام روسیا نوێ‌ بە سەركردایەتی پۆتین، بە ترسیان داناوە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی‌و بەرژەوەندیە هەرێمایەتی‌و جیهانییەكانی روسیا، كە پێش ئەم بەڵگەنامەیە ئەو ترس‌و دڵەڕوكێیەیان نەشاردۆتەوە .
دیارترین ئەو خاڵانەی كە بەڵگەنامەكە ئاماژەی پێكردووە، ملمڵانێی وزەو سەرچاوە سروشتییەكان، بەتایبەت ئەوانەی دەكەونە سەر سنووری روسیای فیدراڵ، بۆیە ستراتیژیەتەكە جەخت دەكاتەوە لەسەر دەستگرتن بەسەر ئەو سەرچاوانەی وزە‌و كاركردن لە پێناو دابینكردنی لە ناوچەكانی تر وەك رۆژهەڵاتی ناوڕاست‌و كەناری كیشوەری دەریای پارنتس‌و زیادكردنی قەڵەمڕەوی روسیا لە جەمسەری باكوور‌و حەوزی دەریای قەزوین‌و ئاسیای ناوڕاست، هەروەها كۆنترۆڵكردنی دەستگرتن بەسەر چەكە نائاساییەكان لە لایەن دەوڵەتانی ئیقلیمی بۆ كەمتركردنەوەی بەركەوتنە ئیقلیمییەكان‌و تێكنەچوونی تەرازووی هێز لە نزیك سنوورەكانی روسیای فیدراڵ‌و هاوپەیمانانی، بەمەش بەرگرتن لە هەڵگیرسانی ململانییی سیاسی‌و سەربازی نوێ‌ .
لێرەشدا بۆ نموونە، لە ئایندەی دووردا ئاماژە بە ئەگەری سەرهەڵدانی ململانییەی نێوان روسیا‌و توركیا لە لایەك‌و روسیا‌و دەوڵەتانی جیابووەوە لە یەكێتیی سۆڤێتی جاران دەدەین، هەروەها بەڵگەنامەكە رۆڵی كۆمپانیا گەورەكانی نەوتی ئەمریكی‌و ئەوروپایی فەرامۆش نەكردووە، كە جگە لە شێوازێكی تری هەژموون‌و كۆنترۆڵكردنی جیۆسیاسی ئەو دەوڵەتانە هیچی تر نیین، بۆیە پێشنیاری بڵاوەپێكردنی ئامێری تەكنەلۆژی زۆر پێشكەوتووی لەسەر سنووری روسیا‌و هەر یەك لە كازاخستان‌و ئۆكراین‌و گورجستان‌و ئازەربایجان كردووە،كە بۆ مەبەستی جۆراوجۆر بەكار بێن، هەروەها زیادكردنی تواناكان لە ناوچەی جەمسەرەكان‌و دەریای قەزوین .
لەلایەكی ترەوە بەڵگەنامەكە ئاماژەی بۆ ململانییەی نێوان روسیاو هاوپەیمانی باكووری ئەتڵەسی (ناتۆ) كردووە، كە بەرفراوان بوونی قەڵەمڕەوی بەلای رووسەكانەوە هەڕەشەكردنێكی راستەوخۆیە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی سەروەری هەرێمایەتی روسیا، لەم پێناوەشدا بەڵگەنامەكە ئاماژەی بە ئامادەیی روسیا داوە بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەكان لە گەڵا ناتۆ لەسەر بنەمای یەكسانی بەرژەوەندییەكان بۆ پتەوكردنی ئاسایشی هاوبەش لە ناوچەی ئەورۆ – ئەتڵەنتی‌و لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندییەكانی روسیا لەبواری پلانی سیاسی‌و سەربازی، هاوكات رێزگرتنی یاسای نێودەوڵەتی‌و گۆڕانە ئایندەییەكان‌و هاوكاری دەستەجەمعی بۆ كاری خێرخوازی .. بە روونی لە بەڵگەنامەكەدا ئاماژە بۆ :" لاوازی بونیادی هەرێمایەتی‌و جیهانی ئێستا بەتایبەت لە ناوچەی ئەورۆ – ئەتڵەنتی، چونكە تەنها پشت بە پەیماننامەی باكووری ئەتڵەسی دەبەستێت، لەگەڵا دواكەوتوویی میكانیزم‌و ئامرازە یاساییەكان، كە كۆی ئەمانە دەبنە هۆی سەرهەڵدانی هەڕەشە ترسناكەكانی سەر ئاسایشی نێودەوڵەتی " .
لە بەڵگەنامەكەدا روسیا بە ئاشكرا دڵەڕاوكێی بەردەوامی خۆی لە بارەی هەژموونی ئەمریكا‌و هەوڵە بەردەوامەكانی بۆ توڕەكردنی روسیا لە ناوچەی نفوزو بەرژوەندییەكانی خۆی خستووەتەڕوو، بەڵام بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە بەڵگەنامەكە جەختی كردووەتەوە لەسەر هاوكاری نێوان هەردوو لا، بەلەبەرچاوگرتنی بنەمای رێزگرتنی بەرامبەر‌و گفتوگۆ كردن لەسەر مەسەڵە هەڵواسراوەكانی نێوان هەردوو لا، بەتایبەت لەبواری كەمكردنەوەی بڵاوبوونەوەی چەكی ئەتۆمی‌و كۆكوژی‌و هاریكاری لەبواری قەڵاچۆكردنی تیرۆر‌و چارەسەركردنی كێشە هەرێمایەتییەكان، لەم بوارەشدا سەرنووسەری گۆڤاری روسیا لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا (ڤیۆدۆر لۆكیانۆڤ) لە بەرواری 14/5/2009 لە رۆژنامەی روسیای ئەمڕۆ دەڵێت:" ستراتیژییەتی نوێ‌ ئاسایشی نەتەوەیی روسیا كاریگەرییەكی خراپی نابێت لەسەر پەیوەندییەكانی نێوان روسیا‌و ئەمریكا، چونكە زۆر بێلایەنان‌و بابەتیانە داڕێژراوە، ئەگەر چی بە روونی رەخنە لە سیاسەتی ئەمریكی دەگرێت" .

ئامادەكردنی ئاسۆ وەهاب
سەرچاوە :
سایتی فەرەمی وەزارەتی دەرەوەی روسیا / زمانی ئینگلیزی
ئاژانسی هەواڵی روسیای ئەمڕۆ
سایتی فەرەمی سەنتەری لێكۆڵینەوە ستراتیژی جیهانی www.csis.org