10‏/07‏/2018

سه‌فه‌وییه‌كان چۆن هه‌تا هه‌تایه‌ ڕووی ئایینی و سیاسی ئێرانیان گۆڕی؟




سامی ئهبو داود
لێكۆڵهری ئهردهنی و پسپۆڕ لهدیراساتی ئێرانی

ههڵهتێگهیشتنێك ههیهلهبارهی دینداری لهئێران، وا وێنا دهكرێت كهلهگهڵ فتوحاتی ئیسلامیدا لانكهی تهشهیوع بوو بێت، لهڕووی مێژووییهوهئهمهههڵهیه، سهرزهمینی ئێران، لهژێر دهسهڵاتی خانهوادهتوركمان و عارهبی سوونهزۆرینهی خهڵكهكهی سوننهمهزههب بوونه، ههندێك ماوهی كورت كورت نهبێت كهلهژێر دهسهڵاتی خانهوادهشیعهمهزههبهكان بووه، بهڵام زۆرینهی خهڵكهكهی ههر سوننهبوونه، نهژادی توركی و مهغۆلی دیارترین ئهو نهژادهموسڵمانانهبوونهكهنزیكهی ههزار ساڵ دهسهڵاتی وڵاتی فارسیان گرتووهتهدهست.

وێنه‌كه‌ له‌ ماڵپه‌ڕی حفریات وه‌رگیراوه‌

وڵاتی فارس (ئێران) لهسهردهمی خیلافهتی عومهری كوڕی خهتاب(ر.خ) كهوتووهتهدهست دهسهڵاتی عهرهبی ئیسلامی، پاشان دهسهڵاتی ئهمهوی، ئینجا عهبباسی، كاتێكیش دهسهڵاتی خیلافهت و خانهوادهی بهنو عهبباس لاواز بوو، چهند دهسهڵاتێكی بهناوی خهلیفهی عهبباسییهوهفهرمانڕهوایی ئێرانیان كردووه، كهههر یهكهو ههژموونی كهمینهیهك تیایدا زاڵ بووه، وهك: دهوڵهتی تاهیری (عارهب)، دهوڵهتی سهفاری (فارس)، دهوڵهتی سامانی (كورد)، خانهوادهی زیاری و بویهی(فارس)، دوای ئهمانهیش زنجیرهخانهوادهكانی تورك هاتوون: غزنهوییهكان، گورییهكان، سهلجوقییهكان، خوارزمییهكان، لهكۆتاییدا مهغولهكان هاتن و كۆتاییان بهدهوڵهتی سهلجوقی و خیلافهتی عهبباسی هێنا.
لهو ماوانهئێران دهوڵهتێكی سوننهبووهلهسهر مهزههبی ئیمامی شافعی، ناوبهنگترین كهسایهتییهكانی مهزههبی سوننی ئهشعهری خهڵكی وڵاتی فارس بوونهوهك: ئیجی و جرجانی، تهفتهزانی، غهزالی، بهغهوی، بهیزاوی، ئینب فۆرك، جوهینی، حاكمی نهیسابووری، ئیسفرینی، شههرستانی..هتد. بهڵام كهسهفهوییهكان هاتن بهتهواوهتی ڕووی سوننی ئێرانیان بۆ شیعی ١٢ئیمامی گۆڕی.

بهڵام ئهو خانهوادهیهكامهیهكهتا ههتاههتایهڕێڕهوی مێژووی ئایینی و سیاسی ئێرانی گۆڕی؟
ئهو خانهوادهیهلهتوركمانی ئهردهبیلی ههرێمی ئازهرباینجانن، بهبنهچهدهگهڕێنهوهبۆ سهفی ئهلدینی ئهردهبیلی، ئهم پیاوهشێخی تهریقهتێكی سۆفیزمی سوننهمهزههبی شافیعی بووه، كهدواتر بهسهفهوی ناوبانگ بوو، ناوبانگی گهیشتهههموو سهرزهمینی ئێران و ئهنادۆڵ، تهریقهتهكهیش لهلای دهسهڵاتدارانی ئێران و ئهنادۆڵ (سهر با بابولعالی) قبوڵكراوبوو، دوای مردنی له١٣٣٤م كوڕهكهی خهواجهعهلی شوێنی گرتهوه، كهئهم مرد له١٤٢٩م شێخ ئیبراهیمی كوڕی بووهشێخی تهریقهت، كهله١٤٤٧م شێخ ئیبراهیم كۆچی كرد، كۆتایی بهسوننهبوونی خانهوادهكههات، لهههمان ساڵ كهجونهید دهسهڵاتی دینی تهریقهتی گرتهدهست نازناوی سوڵتانی بهخۆی بهخشی وهك ئاماژهیهك بۆ ئارهزووكردنی دهسهڵاتی دینی و سیاسی، بهمهیش تهریقهتی سهفهوی گۆڕا بۆ مهزههبی سهفهوی ١٢ ئیمامی، تهشهیوعی جونهید دهرئهنجامی باوهڕێكی فیكری نهبووه، بگرهتهماحی سیاسی بوو، لهم پێناوهیشدا شهڕی خوێناوی دژی ئامۆزاكانی، توركهعوسمانلییهكان و دهسهڵاتدارانی ههرێمهئێرانییهكانی سهر بهبابولعالی ئهستانهبهرپاكرد، ههوادارانی جونهید بهقزڵباشییهكان ناوبانگیان دهركرد، ئهمیش بههۆی ئهو عهمامهسوورهی كهدهیانبهست، ئهم تهماح و ههوڵه، بووههۆكاری كوژرانی جونهید لهیهكێك لهشهڕهكان، لهدوای خۆی سێ كوڕی بهجێ هێشت بچوكهكهیان ئیسماعیل بوو، دامهزرێنهری دهوڵهتی سهفهوی.
ساڵی ١٥٠٠م شا ئیسماعیل تهورێزی گرت و كردییهپایتهختی خۆی، ١٥٠٢م ههموو وڵاتی فارس داگیركرد، حكومهتی ههموو ههرێمهعوسمانلییهكانی خست و دهوڵهتی سهفهوی ڕاگهیاند، كهنزیكهی ٢ سهدهفهرمانڕهوایی ئێرانی كرد.
شا ئیسماعیل له١٥٥١ مهزههبی شیعی ١٢ ئیمامی (جهعفهری) بهفهرهمی كردهمهزههبی دهوڵهت و بههێزی چهك سهپاندی بهسهر ههموواندا، ئهمهنهك تهنها لهئێران بگرهسوننهكانی عێراقیشی گرتهوه، لهم پێناوهیشدا دیارترین پیاوانی تهریقهتی ئهوساو مهزههبی ئێستای لهلوبنانهوه‌ (جهبل عامل) بانگهێشتی ئێران كرد تا بمێننهوهو یاساكانی مهزههبی دوانزهئێمامی فێری خهڵك بكهن، لهوانه‌: عهلی كهركی و محهمهدی كوڕی ئهلحهسهنی ئهلعاملی.
سیاسهتی بهشیعهكردن بهزۆر لهئێران ١٠٠ ساڵی خایاند، تیایدا روی دینی و سیاسی ئێران لهسوننهمهزههبی سوننی شافیعی سهر بهدهسهڵاتی عوسمانلی بۆ شیعهمهزههبی ١٢ ئیمامی سهفهوی گۆڕا.
بههاتنی خومهینی ١٩٧٩م بههۆی سیاسهتی تایفهگهرایی، هێندهی تر ئێران لهژینگهی ئیسلامی سوننهمهزههب دابڕا….


(سهرنجی وهرگێڕ.. ئهمهبهشێكهلهدیمهنهكه، بهبێ تیشكخستنهسهر ڕۆڵی ئیستعماری هۆڵهندی و پرتوگالی لهساڵانی ١٤٠٠م بهدواوهبۆ كردنهوهی بهرهی شهڕ لهڕۆژههڵاتی دهوڵهتی عوسمانلی كهلهڕۆژئاواو لهناو جهرگهی ئهوروپای كریستیانی كاتۆلیكی گهمارۆی ڤییهننای دابوو، هاوكات ڕۆڵی ڕۆژئاوا له١٩٧٩ لهدهستگرتن بهسهر شۆڕشی گهلانی ئێران بهسهركردایهتی تودهو ڕێگریكردن لهوهی ئێران ببیهتهبهشێك لهبلۆكی ڕۆژههڵاتی و هێنانهوهی خومهینی). 

لینكی وتاره‌كه‌ به‌ عه‌ره‌بی كلیك لێره‌ بكه‌ ..

0 كۆمێنت:

إرسال تعليق